Wyobraź sobie, że istnieje problem zdrowotny, który dotyka aż 3,5 miliarda ludzi na świecie, czyli prawie połowę globalnej populacji. Brzmi jak pandemia? Niestety, tak to można nazwać, ponieważ choroby jamy ustnej zostały uznane przez Światową Organizację Zdrowia za jedno z największych wyzwań zdrowia publicznego naszych czasów.

ZOBACZ RÓWNIEŻ: Jak dbać o zęby? 10 kroków do zdrowego uśmiechu i skutecznej ochrony przed próchnicą

W 2023 roku WHO opublikowało przełomowy dokument: „Globalną strategię i plan działania na rzecz zdrowia jamy ustnej 2023-2030". Jest to najbardziej kompleksowe podejście do zdrowia jamy ustnej w historii WHO. Dlaczego to tak ważne dla ciebie i twojej rodziny? Przyjrzyjmy się temu bliżej.

Fakty, które zaskakują: skala problemu większa niż myślisz

Choroby jamy ustnej, czyli cichy globalny kryzys

Próchnica, choroby dziąseł i utrata zębów mogą wydawać się błahymi problemami w porównaniu do chorób serca czy nowotworów. Nic bardziej mylnego! Według danych WHO, łącznie aż 45% światowej populacji cierpi na co najmniej jedną z głównych chorób jamy ustnej – próchnicę zębów, paradontozę lub całkowitą utratę zębów. To oznacza, że prawie połowa ludzi na świecie zmaga się z tymi problemami, a wskaźnik ten jest wyższy niż dla jakiejkolwiek innej choroby niezakaźnej [1].

Co to oznacza w praktyce?

• Nieleczona próchnica zębów stałych dotyka 2,3 miliarda ludzi.
• Ponad 530 milionów dzieci cierpi na nieleczoną próchnicę zębów mlecznych.
• Choroby dziąseł dotykają setki milionów osób, prowadząc do utraty zębów.
• Nowotwory jamy ustnej powodują około 180 000 zgonów rocznie i stanowią szesnasty najczęstszy typ nowotworów na świecie.

Wpływ chorób jamy ustnej na codzienne życie – więcej niż tylko ból zęba

Problemy z jamą ustną to nie tylko dyskomfort fizyczny. Ich konsekwencje sięgają znacznie dalej:

• problemy z koncentracją – trudno skupić się na pracy czy nauce, gdy dokuczają problemy z zębami,
• nieobecność w szkole i pracy – choroby jamy ustnej są jedną z przyczyn nieobecności,
• izolacja społeczna – problemy z zębami wpływają na samoocenę i niechęć do kontaktów społecznych,
• ograniczone możliwości odżywiania – zdrowe zęby są niezbędne do prawidłowego jedzenia.

ZOBACZ RÓWNIEŻ: Higiena jamy ustnej – kluczowe zasady dla zdrowych zębów

„Zdrowie jamy ustnej jest niezbędne do jedzenia, oddychania i mówienia; wpływa ono na ogólny stan zdrowia i zdolność do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym" – głosi raport WHO.

Ogromne koszty wynikające z leczenia chorób jamy ustnej

Choroby jamy ustnej to także ogromne obciążenie finansowe. Globalne wydatki na leczenie stomatologiczne to około 387 miliardów dolarów rocznie, czyli ok. 1,5 biliona złotych [2] – kwota wystarczająca, by:

• sfinansować budowę 150 nowoczesnych szpitali,
• zapewnić podstawową opiekę zdrowotną dla 1,5 miliarda ludzi w krajach rozwijających się,
• zakupić szczoteczki i pastę do zębów dla każdego człowieka na Ziemi na 10 lat.

Najgorsze jest to, że większość tych kosztów można by uniknąć przez odpowiednią profilaktykę i wczesne leczenie, które są wielokrotnie tańsze niż leczenie zaawansowanych stanów.

Zaskakujący związek jamy ustnej ze zdrowiem ogólnym organizmu 

Coraz więcej badań potwierdza, że stan jamy ustnej ma bezpośredni wpływ na zdrowie całego organizmu [3]. Zła higiena jamy ustnej ma udowodnione naukowo powiązania z:

• chorobami sercowo-naczyniowymi – bakterie z jamy ustnej mogą przedostawać się do krwiobiegu i przyczyniać do rozwoju chorób serca [4],
• cukrzycą – istnieje zależność między chorobami przyzębia a cukrzycą [5],
• nowotworami – niektóre infekcje jamy ustnej zwiększają ryzyko określonych nowotworów [6],
• zapaleniem płuc – bakterie z jamy ustnej mogą być wdychane do płuc wraz z powietrzem i wywoływać infekcje. Jest to szczególnie częste u osób starszych ze względu na osłabiony odruch połykania, słabszą odporność oraz częstsze problemy z higieną jamy ustnej [7],
• przedwczesnym porodem – choroby przyzębia u kobiet w ciąży wiążą się z wyższym ryzykiem powikłań [8].

Nowe podejście do zdrowia zębów 

WHO wzywa do pilnej zmiany sposobu myślenia o zdrowiu jamy ustnej – zamiast skupiać się głównie na leczeniu, powinniśmy przede wszystkim stawiać na profilaktykę. 

W przypadku  Polski oznacza to rozszerzenie zakresu świadczeń profilaktycznych dostępnych w ramach NFZ. Lekarze rodzinni powinni regularnie sprawdzać stan jamy ustnej pacjentów i kierować ich w porę do dentysty. Chodzi przede wszystkim o to, aby profilaktyka stomatologiczna była integralną częścią ogólnej opieki zdrowotnej.

ZOBACZ RÓWNIEŻ: Jak zadbać o higienę jamy ustnej po chorobie? Wskazówki skutecznej rekonwalescencji

„Większość chorób jamy ustnej jest w dużej mierze możliwa do zapobiegania i może być leczona przy użyciu prostych, nieinwazyjnych procedur na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej" – podkreśla raport WHO.

Co naprawdę szkodzi twoim zębom?

WHO podkreśla, że istnieją wspólne czynniki ryzyka łączące problemy jamy ustnej z chorobami serca, nowotworami, cukrzycą typu 2 i przewlekłymi chorobami płuc, a są to:

1. palenie tytoniu – szkodzi nie tylko płucom, ale także dziąsłom i zębom, prowadząc do chorób przyzębia i zwiększając ryzyko nowotworów jamy ustnej,
2. nadmierne spożycie alkoholu – poza szkodami dla wątroby i mózgu alkohol wysusza jamę ustną, sprzyja rozwojowi bakterii i zwiększa ryzyko nowotworów jamy ustnej,
3. dieta bogata w cukry – to nie tylko główna przyczyna próchnicy, ale także czynnik ryzyka otyłości, cukrzycy i chorób serca,
4. nieprawidłowe nawyki żywieniowe – w tym zbyt wczesne wprowadzanie słodkich napojów i karmienie butelką słodkimi płynami, co może prowadzić zarówno do próchnicy wczesnego dzieciństwa, jak i kształtować niezdrowe nawyki żywieniowe na całe życie.

Nierówności w zdrowiu jamy ustnej – kto cierpi najbardziej?

Choroby jamy ustnej nieproporcjonalnie dotykają osoby ubogie, wrażliwe i/lub marginalizowane, w tym:

• osoby o niskich dochodach,
• osoby z niepełnosprawnościami,
• osoby starsze mieszkające samotnie lub w domach opieki,
• uchodźców,
• osoby osadzone w więzieniach,
• mieszkańców odległych i wiejskich społeczności,
• osoby z mniejszości i/lub innych marginalizowanych grup społecznych.

Istnieje silny i spójny związek między statusem społeczno-ekonomicznym a występowaniem i nasileniem chorób jamy ustnej. To oznacza, że problemy te nie są wyłącznie kwestią indywidualnych wyborów, ale mają głębokie uwarunkowania społeczne i ekonomiczne.

Globalna strategia WHO na lata 2023-2030 to pierwszy krok w stronę rewolucji w podejściu do zdrowia jamy ustnej. Zamiast skupiać się na leczeniu skutków, światowi eksperci proponują systemowe rozwiązania ukierunkowane na profilaktykę i dostępność podstawowej opieki stomatologicznej dla wszystkich.

ZOBACZ RÓWNIEŻ: Wybór odpowiednich produktów do higieny jamy ustnej. Dlaczego jest tak ważny?

W drugiej części artykułu przyjrzymy się konkretnym innowacjom i rozwiązaniom technologicznym, które wpisują się w tę strategię. Pokażemy, jak nowoczesne produkty, takie jak zaawansowane szczoteczki elektryczne ZENT® Dental Care, irygatory wodne czy systemy dezynfekcji UV odpowiadają na globalne wyzwania w obszarze zdrowia jamy ustnej. Dowiesz się również, jakie kroki możesz podjąć już dziś, aby zapewnić zdrowie swoim zębom na długie lata.

---

PRZYPISY:

1. Global oral health status report: towards universal health coverage for oral health by 2030. Geneva: World Health Organization; 2022.

2. Righolt AJ, Jevdjevic M, Marcenes W, Listl S. Global-, Regional-, and Country-Level Economic Impacts of Dental Diseases in 2015. J Dent Res. 2018;97(5):501-507.

3. Fiorillo L. Oral Health: The First Step to Well-Being. Medicina. 2019;55(10):676. 

4. Vanwormer JJ, et al. Oral hygiene, quality of life, and risk of heart failure. Frontiers in Oral Health. 2025.

5. Chang Y, et al. Improved oral hygiene is associated with decreased risk of new-onset diabetes: a nationwide population-based cohort study. Diabetologia. 2020;87.

6. Deng Q, et al. A composite oral hygiene score and the risk of oral cancer and its subtypes: a large-scale propensity score-based study. Clinical Oral Investigations. 2021.

7. Ali K. Association Between Poor Oral Hygiene and Respiratory Infections in Elderly Populations: A Comparative Cross-Sectional Study. Journal of Health, Wellness and Community Research. 2025.

8. Uwambaye P, et al. Assessing the association between periodontitis and premature birth: a case-control study. BMC Pregnancy and Childbirth. 2020;24.